Saturnalia
Io, Saturnalia!
Saturnalia - radosne, wyczekiwane z utęsknieniem przez starożytnych Rzymian święto na cześć boga Saturna. Trwało początkowo tylko jeden dzień, ale w I wieku p.n.e. obchodzono je już znacznie dłużej, bo według kalendarza juliańskiego od 17 do 23 grudnia.
Uroczystości dzieliły się na część oficjalną - państwową i prywatną, czyli nieoficjalną. W części oficjalnej składano ofiary Saturnowi, po czym odbywała się wielka uczta. Pierwsi Rzymianie byli rolnikami, a Saturn - jako bóg rolnictwa i czasu dbał o zasiewy oraz dobre plony. Cześć oddawano także bogini dostatku Ops - żonie Saturna.
Forum Romanum. Z lewej strony świątynia Saturna.
Świątynia poświęcona Saturnowi została wzniesiona na Forum Romanum. Budowę rozpoczęto w VI, a zakończono w V wieku p.n.e. Rzymianie składali w niej bogu ofiary, a na czas święta, ze stóp przedstawiającego go posągu odwiązywano wełniane sznurki, przytwierdzające stopy do ziemi. Przez resztę roku sznurki miały dać pewność, że urodzaj nie opuści Rzymian.
Przekazy mówiły o tym, że w pradawnych czasach - nazywanych złotym wiekiem, Saturn zamieszkiwał Italię i był jej władcą. Ustanowił tam prawa, uczył uprawy roli i winnej latorośli. Ludziom dobrze się wtedy wiodło, wszyscy byli szczęśliwi, wolni i równi. Dlatego też Saturnalia były wesołym świętem pojednania i równości.
Rzymianie uwielbiali Saturnalia. Poeta Katullus pisał wręcz, że są to najlepsze z dni (Saturnalibus, optimo dierum). Ludzie ozdabiali swoje domy, wieszając nad drzwiami i oknami lampiony oraz girlandy. Stroili również rośliny, które zachowały zieleń w czasie zimy. Wesoło i głośno przemierzali ulice, udając się na wystawne, zakrapiane winem uczty i zabawy. Urządzali prywatne przyjęcia, odwiedzali rodzinę i przyjaciół.
Saturn. Kopia H. Goltziusa z fresku Caravaggia.
Rzymianie uwielbiali Saturnalia. Poeta Katullus pisał wręcz, że są to najlepsze z dni (Saturnalibus, optimo dierum). Ludzie ozdabiali swoje domy, wieszając nad drzwiami i oknami lampiony oraz girlandy. Stroili również rośliny, które zachowały zieleń w czasie zimy. Wesoło i głośno przemierzali ulice, udając się na wystawne, zakrapiane winem uczty i zabawy. Urządzali prywatne przyjęcia, odwiedzali rodzinę i przyjaciół.
Panował zwyczaj, w którym pierwszego dnia Saturnaliów w domach rzucano kośćmi i wyznaczano Władcę Złych Rządów, czyli Króla Saturnaliów. Mógł on nakazywać biesiadnikom wykonywanie różnych, czasem ośmieszających czynności, jak na przykład śpiewanie podczas uczty, albo przygotowanie różnych posiłków.
Gracze w kości - fresk z Pompejów.
Na czas świąt zamykano sklepy, zakłady usługowe i urzędy. Saturnalia były dniami wolnymi od pracy i szkoły. W tym okresie rzymskie domostwa bardzo się zmieniały, gdyż dokonywała się w nich zamiana ról niewolników na panów i odwrotnie. Niewolnicy mogli korzystać z życia tak samo jak ludzie wolni i wszyscy świętowali razem. Nosili lepsze ubrania, otrzymywali też od właścicieli nieco pieniędzy oraz pozwolenie na hazard, np. grę w kości, co przez resztę roku było im zabronione.
Na czas świąt zamykano sklepy, zakłady usługowe i urzędy. Saturnalia były dniami wolnymi od pracy i szkoły. W tym okresie rzymskie domostwa bardzo się zmieniały, gdyż dokonywała się w nich zamiana ról niewolników na panów i odwrotnie. Niewolnicy mogli korzystać z życia tak samo jak ludzie wolni i wszyscy świętowali razem. Nosili lepsze ubrania, otrzymywali też od właścicieli nieco pieniędzy oraz pozwolenie na hazard, np. grę w kości, co przez resztę roku było im zabronione.
Grudniowe święto Saturna obchodzono radośnie i swobodnie. Rzymianie odkładali togi i przywdziewali czekające na tę okazję kolorowe stroje. Mężczyźni, niezależnie od statusu społecznego zakładali na głowy spiczaste czapki wyzwoleńców, nazywane pilleus. Co jakiś czas wznoszono okrzyk: Io, Saturnalia, będący świątecznym pozdrowieniem, a także podkreśleniem żartu. Używano go początkowo tylko pierwszego dnia świąt - 17 grudnia.
Rozluźnienie obyczajów i ogólna beztroska budziła niepokój wśród osób czujnych i twardo stąpających po ziemi. Filozof Seneka dostrzegał w państwie pogrążonym w kilkudniowym nieładzie niebezpieczeństwo wybuchu powstania niewolników. Z kolei polityk i filozof Cyceron widział w nich zagrożenie dla republiki, gdyż Katylina uknuł spisek zamordowania wielu rzymskich obywateli właśnie podczas Saturnaliów. Polityk Pliniusz Młodszy, podczas hucznych obchodów świąt umykał do zacisznego gabinetu, gdzie mógł w spokoju pracować.
Z prawej - pozostałość po świątyni Saturna na Forum Romanum.
Charakterystyczną tradycją Saturnaliów było również wręczanie ostatniego dnia świąt - 23 grudnia drobnych prezentów. Należały do nich m.in. świece, kości do gry, skarbonki, tabliczki do pisania oraz figurki wykonane z gliny lub wosku. Bogaci Rzymianie mieli przygotowane prezenty ze srebra - metalu Saturna. Niektóre figurki przedstawiały ludzi, co nawiązywało do pradawnego obrzędu składania Saturnowi z nich ofiar.
Pomijając jednak sprawę ofiar, można zauważyć, że antyczne Saturnalia przypominają ustanowione znacznie później święta Bożego Narodzenia. Dotyczy to okresu trwania świąt, ich radosnego i rodzinnego charakteru, prezentów, czy też ozdabiania domów i roślin. Gdyby jeszcze dodać do tego związany z kultem solarnym [więcej TUTAJ] 25. dzień grudnia, można dostrzec wyraźnie, iż dzięki antycznym Rzymianom właśnie w grudniu, podobnie obchodzimy dziś Boże Narodzenie.
GRAMMATICVS